FOCUS STACKING I BRACKETING OSTROŚCI Z APARATAMI OM-D

Każdej jesieni lasy w pobliżu mojego domu stają się areną wielkiej imprezy prokreacyjnej. Najpierw, jeszcze w ciepłe letnie dni, długie nitki strzępki przebijają się przez gnijący leśny detrytus. Wraz z właściwą jesienią nadchodzi aseksualna erupcja zarodników wyrzucanych przez owocniki, które próbują rozsiać swój materiał genetyczny po ściółce. Ale zaraz, o czym my tu właściwie mówimy? O grzybach! Uwielbiam je fotografować.

Rosną bardzo szybko, a jeszcze szybciej znikają. Jeśli jednak trafimy we właściwy moment, bywają bardzo fotogeniczne. Okazy wielu gatunków są tak małe, że obiektyw macro staje się koniecznością. Każdy, kto kiedykolwiek pracował z takim obiektywem, zdaje sobie sprawę, jak trudne bywa uzyskanie obiektu wyostrzonego w całości na przyjemnym, miękkim, rozmytym tle. W zasadzie w przypadku większości obiektów jest to w ogóle niemożliwe. I tutaj z pomocą przychodzi focus stacking i bracketing ostrości.

Zasada działania tych funkcji jest całkiem prosta. Robimy szereg zdjęć, każde z ostrością ustawioną na nieco inny punkt obiektu. Następnie za pomocą oprogramowania łączymy te zdjęcia w jedno, aby uzyskać na jednej fotografii głębię ostrości większą, niż pozwoliłby na to obiektyw macro, a jednocześnie aby zachować przyjemny efekt bokeh w tle. Oprogramowanie sprzętowe aparatu OM SYSTEM OM-D E-M1 począwszy od wersji 4.0 ma wbudowaną funkcję focus stacking. Jest ona dostępna i dalej doskonalona w rodzinach aparatów E-M1 i E-M5. Mimo że poświęcę nieco uwagi także bracketingowi ostrości, głównym tematem tego wpisu na blogu jest focus stacking.

SPRZĘT

Następujące aparaty OM SYSTEM mają wbudowane funkcje bracketing ostrości i focus stacking:

• OM-1
• OM-5
• OM-D E-M1 MarkIII
• OM-D E-M5 Mark III
• OM-D E-M1X
• OM-D E-M10 IV
• OM-D E-M1 Mark II
• E-M10 Mark III

Nie każdy obiektyw jest zgodny z funkcją bracketingu ostrości / focus stacking. Wiele spośród obiektywów OM SYSTEM PRO i Macro obsługuje obie te funkcje. Zobacz listę z informacjami o zgodności obiektywów z funkcją Focus Stacking.

Inne obiektywy OM SYSTEM pozwalają na bracketing, ale nie mają wbudowanej funkcji focus stacking.

Zdecydowanie polecam korzystanie ze statywu. Kilka zdjęć zamieszczonych w tym wpisie zrobiłem jednak z ręki, a jeszcze kilka – aparatem umieszczonym wprost na ziemi.

Uwaga: Aparat Tough TG-6 także oferuje focus stacking. Aparaty z serii E-M10 oraz wiele z serii PEN oferuje bracketing ostrości. Dodatkowe informacje o uzyskiwaniu dostępu do tych funkcji można znaleźć w instrukcji obsługi.

PROCES

Poniższa procedura przygotuje aparat do użycia funkcji focus stacking.

1. Z Menu wybierz opcje Camera2.
2. Wybierz Bracketing. Bracketing może dotyczyć różnych ustawień (Auto Exposure, White Balance, Flash, ISO, Art Filters i Focus Bracketing). Wybierz Focus BKT.
3. Wybierz Focus Stacking On. W przypadku aparatów E-M1X i E-M1 Mark III można wybrać liczbę zdjęć w serii w przedziale od 3 do 15. W pozostałych modelach seria zawsze składa się z 8 zdjęć.
4. Wybierz opcję Set Focus Differential. Wybierz zmianę ostrości w przedziale od 1 do 10. To różnica w miejscu ustawienia ostrości między kolejnymi ekspozycjami.
5. Naciśnij OK tyle razy, ile potrzeba, by zatwierdzić ustawienia. W górnej części wyświetlacza LCD powinny być teraz widoczne litery BKT oznaczające, że zaprogramowano Focus Bracketing.

Funkcja focus stacking wykona zadaną liczbę zdjęć z zadaną różnicą ostrości i połączy je w jeden plik JPEG o pełnej rozdzielczości. Nie obędzie się bez eksperymentowania, ponieważ na uzyskany wynik wpływa wiele zmiennych: wielkość obiektu, odległość od obiektu, używany obiektyw, ustawienie przysłony i różnica ostrości. Zarejestrowane zostaną wszystkie zdjęcia z serii i ostateczne połączone zdjęcie.

Z moich doświadczeń wynika, że przy fotografowaniu grzybów, takich jak prezentowane w tym wpisie, najlepiej sprawdza się szerzej otwarta przysłona i mniejsza różnica ostrości. Przy wszystkich zdjęciach zamieszczonych poniżej podałem informacje o obiektywie, podstawowych ustawieniach aparatu i różnicy ostrości. Mimo że dzięki funkcji focus stacking mogę robić bardzo udane zdjęcia, nie jest ona w stu procentach niezawodna. Bywa, że aparat nie radzi sobie z połączeniem serii zdjęć i wyświetla komunikat: „Focus stacking error. Image composite failed”. Powodem takiej sytuacji jest zwykle ruch aparatu lub obiektu, jednak komunikat pojawia się czasem również w przypadku nagłej zmiany oświetlenia w trakcie fotografowania serii.

Użycie obiektywu szerokokątnego może wzbogacić kontekst zdjęcia.

BRACKETING A STACKING

Mam dobre doświadczenia z wbudowaną funkcją focus stacking, która w praktyce działa bardzo dokładnie. Dlaczego zatem mielibyśmy stosować bracketing, a nie stacking? Jest kilka powodów:

1. Zdjęcie złożone przez focus stacking jest przycięte. Niezależnie od obiektu, wybranego obiektywu, użycia lub rezygnacji ze statywu – ostatecznie uzyskana fotografia będzie przycięta wzdłuż każdego z czterech boków. W trybie bracketingu w wizjerze widoczna jest cienka czarna ramka. Wszystko, co jest poza tą ramką, zostanie obcięte. Rozmiar ostatecznie uzyskanego zdjęcia będzie jednak niezmieniony (5184 x 3888 piks. w przypadku aparatu E-M1 Mark II), co oznacza, że musi odbywać się jakaś interpolacja. Należy wziąć ten fakt pod uwagę, planując kompozycję zdjęcia.
2. Szczegółowość a odległość. Przedstawiony poniżej grzyb miał niezliczone wypustki przypominające stalaktyty, a mierzył, licząc od przodu do tyłu, około 15 cm – sporo, jak na zdjęcie macro. Próbowałem używać funkcji stackingu, która w aparacie E-M1 Mark II wykonuje i łączy tylko 8 zdjęć. Po kilku eksperymentach z wartościami różnicy ostrości okazało się, że musiałbym pójść na kompromis. Mogłem uchwycić szczegóły przednich wypustek, tracąc detale z tyłu, albo uchwycić całą głębię, ale wówczas interpolacja powodowała rozmycie niektórych wypustek. Nie byłem gotowy ani na jedno, ani na drugie, dlatego postanowiłem zastosować bracketing.

Ten animowany GIF ilustruje proces bracketingu ostrości. Aparat robi 8 zdjęć, przy każdym zmieniając miejsce ustawienia ostrości o zadaną różnicę. W tym przypadku różnica była ustawiona na 3.

Ten obraz powstał w aplikacji Photoshop z 12 zdjęć, które wybrałem spośród 20 zrobionych z bracketingiem.

A oto 12 osobnych zdjęć wykorzystanych do stworzenia powyższej fotografii.

Aby uzyskać dostęp do opcji bracketingu, należy wyłączyć focus stacking. Wówczas będzie można wybrać od 3 do 999 zdjęć w serii (lub nawet 9999 w modelu E-M1 Mark III) i różnicę ostrości z przedziału od 1 do 10. Aby uzyskać powyższą fotografię, zrobiłem serię 20 zdjęć z różnicą ostrości 2. Następnie przyjrzałem się każdemu z nich na wyświetlaczu LCD i uznałem, że udało mi się zarejestrować wystarczającą ilość szczegółów w całym zakresie.

Po przeniesieniu zdjęć do komputera okazało się, że do wyraźnego przedstawienia całego grzyba potrzebuję tylko 12 z tych zdjęć. Do połączenia ich w jedną fotografię (tj. do stackingu) użyłem aplikacji Photoshop. Zapewniła mi ona większą kontrolę nad całym procesem (i bardzo dobrze), a ostatecznie uzyskany obraz nie jest obcięty. Mimo tych wszystkich zastrzeżeń naprawdę cenię sobie wygodę, jaką daje wbudowana funkcja focus stacking.

Wskazówki dotyczące kompozycji

Bracketing ostrości i focus stacking to techniki, których można używać do fotografowania dowolnych obiektów, jednak dla osób szczególnie zainteresowanych zdjęciami w „grzybowej dżungli” mam garść wskazówek:

1. Fotografuj z dołu. Z samego dołu! Wiele zdjęć grzybów robię bez statywu, a aparat kładę po prostu na ziemi. Interesuje mnie „widok okiem robaka”, a najlepiej, gdyby na zdjęciu widać było hymenofor (blaszki, rurki itp.). Odchylany wyświetlacz LCD ułatwia skomponowanie ujęcia, a stabilizacja obrazu, którą oferują korpusy aparatów OM SYSTEM, jest tak skuteczna, że rzadko korzystam ze statywu – również gdy aparat nie spoczywa bezpośrednio na ziemi.
2. Szukaj mniejszych okazów. Z moich doświadczeń wynika, że mniejsze grzyby są bardziej fotogeniczne niż te większe i generalnie łatwiej się je fotografuje. Gdy pracuję z obiektywem macro 60 mm F2.8, zwykle interesują mnie okazy nie wyższe niż 2,5 cm.
3. Liczy się tło. Wybranie odpowiedniego grzyba to dopiero połowa sukcesu – trzeba też zwrócić uwagę na tło. Należy unikać wszystkiego, co odciągałoby uwagę od głównego bohatera zdjęcia. Wskazane jest usunięcie z planu resztek liści, gałązek i podobnych zanieczyszczeń.
4. Zwracaj uwagę na światło. Lubię fotografować grzyby między innymi dlatego, że mogę robić to w środku dnia, nawet gdy słońce jest wysoko na niebie. Ponieważ fotografuję w lesie pod osłoną liści, najniższe piętro lasu jest wtedy ładnie oświetlone. A jeśli mój obiekt jest skąpany w promieniach słońca, osłaniam go swoim kapeluszem, by znalazł się w cieniu. W ten sposób wzbogacam barwy i eliminuję zbyt ostre kontrasty.

GOTOWE ZDJĘCIE

Do dodatkowych eksperymentów z bracketingiem ostrości i opublikowania tego wpisu na blogu zainspirowała mnie obserwacja nieprawdopodobnej obfitości grzybów, które wyrosły w pobliskim lesie. Można jednak napotkać mnóstwo innych obiektów, które dadzą się ładnie sfotografować z zastosowaniem tej techniki. Poniższa fotografia to jeden z przykładów, choć muszę zaznaczyć, że powstała zupełnie przez przypadek. Wkrótce po sfotografowaniu grzyba spotkałem na ścieżce dwie ropuchy. Szybko się schyliłem, skomponowałem ujęcie i zwolniłem migawkę, by dopiero poniewczasie zorientować się, że miałem wciąż włączoną funkcję focus stacking. A oto zdjęcie, które w ten sposób powstało:

Czytelnikom, którzy w mniejszym stopniu zainteresowani są makrofotografią, polecam mój artykuł o bracketingu ostrości i technice focus stacking w fotografii krajobrazowej. check out

Prezentowane produkty

• OM-5
• OM-1
• OM-D E-M1 Mark III
• M.Zuiko Digital ED 12-40mm F2.8 PRO
• M.Zuiko Digital ED 60mm F2.8 Macro