MAKROFOTOGRAFIA: FOCUS STACKING CZY POJEDYNCZA EKSPOZYCJA

Które zdjęcie macro będzie lepsze?

Bardzo szczegółowa fotografia zrobiona techniką focus stacking czy pojedyncza ekspozycja z niewyraźnym tłem i małą głębią ostrości?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, ponieważ dotyczy ono tak naprawdę indywidualnych preferencji. Podejmując decyzję o tym, czy poprzestać na jednej ekspozycji, czy użyć stackingu, należy jednak wziąć pod uwagę kilka czynników. Porównajmy zdjęcia zrobione techniką focus stacking z pojedynczymi ekspozycjami pod względem estetyczno-wizualnym i techniczno-wizualnym. Mimo że w makrofotografii zasadniczo pożądany jest wysoki poziom szczegółowości, szczegółowe zdjęcia wygenerowane z bardzo głębokiego stosu ekspozycji będą wyglądać „dziwnie” lub mało atrakcyjnie.

Dlaczego?

Nasze oczy i mózg zawsze, nawet podświadomie, rozpoznają obraz nienaturalny lub odbiegający od naszych przyzwyczajeń. Choć na co dzień rzadko sobie to uświadamiamy, nasz odbiór świata jest zdominowany przez relacje między obszarami, które widzimy ostro, a tymi, które widzimy nieostro. Tę samą zasadę można przenieść bezpośrednio na pole fotografii i wyjaśnić na jej podstawie, dlaczego niektóre obrazy postrzegamy jako „dziwne” lub „nienaturalne”.

Posłużę się kilkoma przykładami.

Aspekty estetyczno-wizualne

Zdjęcie wykonane jako jedna ekspozycja lub nawet poprzez focus stacking z niewielkiej liczby ekspozycji ma głębię ostrości znacznie mniejszą niż fotografia złożona z wielu ekspozycji, a przez to:

• charakteryzuje się naturalnymi przejściami między obszarami ostrymi a nieostrymi;
• zawiera znacznie więcej obszarów nieostrych, często rozmytych i miękkich;
• ma wyraźnie wyodrębnioną warstwę (a tym samym punkt) ostrości.

Taka technika daje nam dużą twórczą swobodę i pozwala skutecznie skierować wzrok obserwatora na obszary będące przedmiotem zainteresowania.

Przykłady

Malutki skakun (lśniś, Heliophanus sp.), jedna ekspozycja z ręki, ostrość ustawiona na oczy, szczękonóżkę i 1 parę nóg tworzy idealną wyostrzoną warstwę skupiającą uwagę obserwatora, a całe zdjęcie wciąż zawiera duże obszary nieostre, w tym kremowe tło podnoszące ogólną estetykę.

Samiec rozciągnika mchusia (Marpissa muscosa), zdjęcie z ręki, ręczny focus stacking 3 ekspozycji

Cofnik (Diaea dorsata), zdjęcie z ręki, ręczny focus stacking tylko 3 ekspozycji

Aspekty techniczno-wizualne

Zdjęcie uzyskane techniką focus stacking także ma swoje zalety i może być atrakcyjne.

Połączenie wielu ekspozycji w jedno zdjęcie o większej głębi ostrości umożliwia:

• przedstawienie większej ilości szczegółów i tekstur;
• przedstawienie z dużą ostrością większej części obiektu (a nawet całego obiektu).

Uzyskanie idealnego rezultatu focus stackingu jest nie lada sztuką pod względem technicznym. Ta technika bywa właściwym wyborem, gdy bogactwo szczegółów i tekstur jest tak wielkie, że nie sposób go uchwycić na jednej ekspozycji.

Przykłady

Nawet pojedyncza ekspozycja tej fascynującej owadziarki ujawnia tyle wyostrzonych detali, że można ją z powodzeniem uznać za gotową fotografię. Korpus oraz głowa są wyostrzone i zwracają uwagę obserwatora.

Pojedyncza ekspozycja, ostrość ustawiona na głowę i tułów

Alternatywna ekspozycja, również wystarczająca jako finalna fotografia, bardziej skupia się spodzie ciała owada — aparacie do wiercenia otworów i pokładełku. Głowa jest jednak odrobinę nieostra, dlatego to zdjęcie uznałbym za gorsze od poprzedniego.

Pojedyncza ekspozycja, ostrość ustawiona na spód ciała i pokładełko

Ostatecznie zdecydowałem się sfotografować owadziarkę techniką focus stacking. W rezultacie uzyskałem wszystkie interesujące szczegóły i tekstury w pełnej ostrości, a zdjęcie wciąż przyjemnie się ogląda, ponieważ pozostały na nim obszary nieostre, takie jak nogi, i kremowe tło z naturalnym efektem bokeh.

Fotografia uzyskana techniką focus stacking, na której wszystkie części ciała owadziarki są wyostrzone — z wyjątkiem nóg, których nieostrość dodaje zdjęciu naturalności

Caerostris sexcuspidata, fotografowany z ręki, ręczny focus stacking 15 ekspozycji uwidacznia wiele detali i tekstur na ciele tego świetnie maskującego się pająka

Chrząszcz z rodziny otrupkowatych (Byrrhus sp.), fotografowany z ręki, ręczny focus stacking 5 ekspozycji ujawnia misterną strukturę spodu ciała chrząszcza

Kiedy potrzebny jest focus stacking

W niektórych konfiguracjach aparatów praktycznie nie da się bez focus stackingu zrobić użytecznego zdjęcia w określonym powiększeniu. Ekspozycje uzyskiwane w takich konfiguracjach mają tak małą głębię ostrości, że nie wyglądają dobrze, dopóki nie połączy się kilku ostrych warstw w jedno zdjęcie. Przykładem może być tutaj pełnoklatkowa lustrzanka z obiektywem macro używanym z powiększeniem 1:1 lub nawet większym (bywają obiektywy osiągające powiększenia 2:1, a nawet 5:1) i najkrótszą dostępną odległością ostrzenia. Nawet używając lepszego (pod względem głębi ostrości uzyskiwanej na poziomie aparatu) aparatu systemu Micro-four-thirds, ma się jednak czasem wrażenie, że potrzebna jest większa głębia ostrości i trzeba sięgnąć po focus stacking.

Przykłady

Tego śluzowca na gnijącym drewnie nie dało się uchwycić na jednej ekspozycji, nawet aparatem OM-D E-M1 III z matrycą MFT. Powiększenie było duże, a aparat znajdował się bardzo blisko obiektu.

Po lewej stronie widzimy końcowy rezultat focus stackingu 23 zdjęć, a druga fotografia to jedna ekspozycja z tego stosu.

Śluzowiec — końcowy rezultat ręcznego focus stackingu 23 zdjęć zrobionych z ręki

Śluzowiec — jedno ze zdjęć użytych do focus stackingu

Skrzydła tej ćmy są tak bogate w strukturę i detale, że aż proszą się o focus stacking mniejszej sekwencji zdjęć. Ostatecznie więc nie zdecydowałem się na pojedyncze zdjęcie. Decyzja ta wynikała z faktu, że ze względu na rozmiar (głębokość) obiektu przy tak dużym powiększeniu byłoby bardzo trudno pokazać z dużą ostrością wszystkie elementy — takie jak głowę, czułki, nogi i skrzydła aż po końcówki.

Ta fotografia ćmy to ręczne złożenie 5 zdjęć wykonanych z ręki.

Na pojedynczym zdjęciu z tej serii nie widać wystarczająco wyraźnie szczegółów na skrzydłach, nogach i głowie.

Czynniki, które mają największy wpływ na głębię ostrości zdjęcia:

• rozmiar obiektu;
• odległość od obiektu;
• powiększenie obiektywu;
• liczba f / przysłona obiektywu;
• format matrycy aparatu.

Dodatkowa obróbka

Obróbka końcowa zdjęć na potrzeby focus stackingu, zwłaszcza zdjęć robionych ręcznie, bywa bardzo czasochłonna.

Istnieją aparaty — takie jak OM System OM-D — które potrafią same połączyć ekspozycje i zrealizować całą operację focus stackingu. Wszystko odbywa się wówczas w aparacie, za naciśnięciem jednego przycisku. Ta możliwość jest wyjątkowo przydatna, nie tylko ze względu na oszczędność czasu, lecz także precyzję automatycznego bracketingu ostrości, którą trudno osiągnąć, pracując ręcznie.

Dla osób, które nie przepadają za czasochłonnym retuszowaniem zdjęć na komputerze, lepszym rozwiązaniem może być konfiguracja z jak największą głębią ostrości, tak by wystarczyło zrobić jedno zdjęcie, ewentualnie kilka, ale nie tak wiele!

Problemy z techniką focus stacking

Potencjalnie mało naturalny wygląd zdjęcia to niejedyny problem z focus stackingiem „głębokiego” stosu ekspozycji. Dążąc do uzyskania tą techniką dużej głębi ostrości, należy pamiętać o kilku innych aspektach i wyzwaniach.

Ruch obiektu

Jeśli obiekt będzie poruszał się w czasie, gdy robimy zdjęcia do focus stackingu, to albo utracimy cienką warstwę ostrości podczas „skanowania” obiektu, albo później w procesie łączenia pojawią się „duchy” i powtórzone struktury.

Im więcej ekspozycji do późniejszego połączenia, tym dłużej trwa fotografowanie oraz tym większe jest ryzyko ruchu i popełnienia błędu.

Dlatego dla jak najlepszego efektu focus stackingu ważne jest określenie optymalnej liczby ekspozycji do połączenia.

Przykład

Gdy pstrykałem zdjęcia, które ostatecznie złożyły się na poniższą fotografię próchniaczka czarniawego (Ocypus olens), chrząszcz najpierw przyjmował pozycję defensywną, ale później stopniowo opuszczał brzuszną część ciała.

Nie było możliwe wykonanie stosu ekspozycji obejmującego całe ciało chrząszcza, ponieważ część brzuszna poruszała się i nigdy w całości nie była ostra. Dlatego postanowiłem wyostrzyć głowę.

Przejścia z obszarów ostrych do nieostrych

Jak już wcześniej wspomniałem, ludzkie oczy i mózg automatycznie odróżniają obrazy naturalne lub „normalne” od tych, które wyglądają nienaturalnie lub „dziwnie”.

Focus stacking mniejszej liczby ekspozycji generuje mniej gwałtowne przejścia z obszarów ostrych do nieostrych.

Różnica jest szczególnie wyraźna np. na teksturze gruntu. Gwałtowne przejście dużego, ostrego obszaru w kremowe, rozmyte pole wygląda bardzo nienaturalnie.

Wskazówka: Często robię znacznie więcej zdjęć niż zamierzam faktycznie użyć do focus stackingu. Dokonując wyboru zdjęć z dużej ilości materiału, mogę precyzyjnie wybrać obszar ostry i miejsce przejścia w obszar nieostry. Rzadko wykorzystuję wszystkie ekspozycje, które zrobiłem.

Podsumowanie

Jak już wspomniałem, nie ma „dobrej” ani „złej” decyzji — to po prostu kwestia gustu. Zdjęcie, które wygląda „dziwnie”, drażni jednak oczy i mózg, a przez to jest odbierane inaczej niż takie, które prezentuje się „naturalnie”. Korzystając z techniki focus stacking, warto starać się o uzyskanie jak najbardziej naturalnego wyglądu zdjęcia. Dotyczy to zarówno samej głębi ostrości, jak i przejść z obszarów ostrych do nieostrych. Zbyt gwałtowne przejście wygląda nienaturalnie i jest, przynajmniej w mojej opinii, nieestetyczne. Aby to zilustrować, zamieszczam dwa zdjęcia, na których wyostrzone są najważniejsze części obiektu: oczy. Drugie zdjęcie, wykonane jako pojedyncza ekspozycja, ma za małą głębię ostrości, by wystarczający obszar był ostry. Zdjęcie po lewej stronie jest złożeniem 4 ekspozycji i obszar ostry jest na nim znacznie większy, przy zachowaniu naturalnego wrażenia. Równie dobrze mógłbym powiedzieć, że to zdjęcie po lewej stronie to także pojedyncza ekspozycja — i nikt by się nie zorientował.

Focus stacking (5 ekspozycji)

Pojedyncza ekspozycja

Wskazówka: Warto pokusić się o wykonanie stosu ekspozycji obiektu, a potem zrobienie z niego na powrót pojedynczego zdjęcia z atrakcyjnym, naturalnym przejściem ostrości w nieostrość — w tle i na gruncie. Dlatego nawet jeśli focus stacking odbywa się automatycznie w aparacie, warto zachować wykorzystane do niego osobne zdjęcia.

Focus stacking „głębokiego” stosu ekspozycji nie ma sensu, jeśli ma być sztuką dla sztuki.

Warto zastanowić się, dlaczego i gdzie focus stacking może dać lepszy efekt niż pojedyncza ekspozycja, a potem użyć tej techniki, dbając o naturalność wrażeń. Wybór między pojedynczą ekspozycją a focus stackingiem ma duży wpływ na kierunek estetyczny, w którym podąży końcowa fotografia.

Używane produkty

• M.Zuiko Digital ED 60mm F2.8 Macro