JAK FOTOGRAFOWAĆ DESZCZ METEORÓW

O każdej porze roku, jeśli tylko pogoda jest bezchmurna, mamy szansę zobaczyć meteor przecinający niebo. Wraz z każdym okrążeniem Słońca nasza mała błękitna planeta przecina kilka strumieni meteoroidów, potencjalnie wywołujących „deszcze”, podczas których widać ponad sto meteorów na godzinę.

Te strumienie powstają w wyniku wyrzucania cząstek przez orbitujące komety, które zbliżają się do Słońca. Fotografowanie zdarzeń wywoływanych przez ciała niebieskie stanowi pewne wyzwanie, ale odrobina wiedzy zwiększa szanse na powodzenie.

Aby zrobić udane nocne zdjęcie, trzeba przede wszystkim wiedzieć, gdzie i kiedy pojawi się deszcz meteorów. Cząstki wyrzucane przez kometę z reguły poruszają się równolegle do jej toru i wygląda to tak, jak gdyby rozchodziły się z jednego punktu na niebie. Deszcze meteorów noszą nazwy pochodzące od konstelacji lub jasnej gwiazdy znajdującej się na niebie najbliżej punktu, z którego biorą swój początek. Ten „stały punkt” w ciągu nocy przemieszcza się po niebie, podobnie jak gwiazdy.

W poniższej tabeli wymieniono największe deszcze meteorów pojawiające się w ciągu roku, daty najlepsze do ich obserwacji oraz ich położenia na niebie.

Uwagi:

• Perseidy i Geminidy uważa się za deszcze meteorów najlepsze do obserwacji, generujące od 100 zjawisk na godzinę. Oczywiście Perseidy obserwuje się bardziej komfortowo ze względu na wyższe temperatury latem.
• Deszcze meteorów z reguły w ciągu nocy przemieszczają się na południe i coraz wyżej, dlatego najlepsza pora do obserwacji to wczesne godziny poranne (tuż przed świtem).
• Chociaż wydaje się, że większość meteorów rozchodzi się z jednego stałego punktu, faktycznie da się je dostrzec na całym niebie.
• Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć w bibliotece deszczy meteorów na stronie dateandtime.com

Wskazówki: jak obserwować deszcz meteorów

1. Uciekaj od światła Światła miasta, a nawet światło Księżyca to potencjalnie poważne utrudnienie w obserwacji meteorów. Dlatego warto poszukać miejsca z ciemnym niebem, by zwiększyć swoje szanse na powodzenie.
2. Sprawdź prognozę pogody Zanim wyruszysz, sprawdź pogodę, by mieć pewność, że w miejscu planowanej obserwacji niebo będzie bezchmurne. Ja zwykle przyglądam się zdjęciom satelitarnym, takim jak publikowane na stronie zoom.earth, aby sprawdzić, czy w najbliższych kilku godzinach nieba nie zakryją chmury. Bardzo przydatny jest też serwis Clear Sky Charts, który publikuje prognozy warunków obserwacji w setkach miejsc na terenie Ameryki Północnej.
3. Zajmij wygodne miejsce Określenie „deszcz meteorów” może sugerować, że niebo pokryje się ciągłym strumieniem spadających gwiazd. Niestety, nic z tych rzeczy! Nawet najbardziej aktywny deszcz meteorów generuje tylko 1 lub 2 zjawiska na minutę, należy zatem uzbroić się w cierpliwość i przygotować na długotrwałe wpatrywanie w niebo. Weź ze sobą krzesełko lub koc, środek na owady (chyba że jest akurat grudzień) i ubierz się „na cebulkę”, bo nawet latem po zachodzie słońca może zrobić się chłodno.
4. Nie zapomnij lampy-czołówki Gdy jest ciemno, poruszanie się w terenie, nawet znanym, bywa trudne. Zabierz ze sobą czołówkę lub latarkę z mocną baterią. Najlepszym rozwiązaniem będzie czołówka zdolna świecić na czerwono, ponieważ do takiego światła oczy łatwiej się przyzwyczają.
5. Zbierz informacje o obserwowanym deszczu Dowiedz się, w którym kierunku i na jakiej wysokości wypatrywać deszczu meteorów, który chcesz obserwować, pamiętając, że te parametry będą zmieniać się w ciągu nocy.

Wskazówki: jak fotografować deszcze meteorów

OK, masz już dobre miejsce do obserwacji, warunki są idealne, a meteory przecinają niebo. Nic, tylko fotografować! Wiele z zamieszczonych tutaj wskazówek ma zastosowanie do większości zdjęć nocnego nieba. Jeśli dopiero zaczynasz przygodę z astrofotografią, polecam artykuł na ten temat, który opublikowałem na [moim blogu].

1. Skieruj aparat we właściwą stronę Równie dobrze możemy zacząć od punktu, w którym skończyliśmy poprzednią sekcję. Twoje szanse na udane zdjęcia znacznie wzrosną, jeśli będziesz wiedzieć, z którego miejsca na niebie wysypują się meteory.
2. Liczy się kompozycja Meteor widoczny na ekranie LCD aparatu to oczywiście powód do satysfakcji, ale gotowe zdjęcie zawsze zrobi większe wrażenie, jeśli zadbasz o interesujący pierwszy plan. To może być kilka drzew, stary budynek lub góry widoczne w oddali.
3. Korzystaj ze statywu Ponieważ nie obędzie się bez długich ekspozycji, używaj solidnego statywu i mocno dokręć wszystkie śruby i korbki. Nawet minimalne przemieszczenie wywoła niepożądane rozmycie na zdjęciu.
4. Szeroki kąt i szeroko otwarta przysłona Wybierz obiektyw szerokokątny i największą możliwą przysłonę. Do astrofotografii najchętniej używam OM SYSTEM M.Zuiko 8mm F1.8 PRO Fisheye oraz 12mm F2. Oczywiście im szerszy kąt obiektywu, tym mniejsze będą meteory na zdjęciu, jednak zawężenie pola widzenia oznacza też, że fotografujesz mniejszy fragment nieba i prawdopodobnie wiele meteorów umknie obiektywowi.
5. Ustaw właściwą ekspozycję Maksymalny czas otwarcia migawki określ zgodnie z regułą 400, tzn. dzieląc 400 przez ogniskową obiektywu. W powyższym przykładzie z obiektywem 12 mm byłoby to: 400 / 24 = 16,67 s. Zatem maksymalny czas otwarcia migawki, jaki mogę ustawić, nie powodując jeszcze rozmazania gwiazd, wynosi 15 sekund. Regulację czułości ISO rozpocznij od wartości 1600 i w razie potrzeby wprowadzaj zmiany. Mając aparat z nowoczesną matrycą, zwykle robię zdjęcia z czułością ISO 3200.
6. Redukować szum, czy nie? Długa ekspozycja zawsze wywołuje pewną ilość cyfrowego szumu na zdjęciu. Można zmniejszyć ten efekt, włączając funkcję redukcji szumu wbudowaną w aparat. Niestety wiąże się to z dwukrotnym wydłużeniem minimalnego odstępu między zdjęciami, zatem do 20-sekundowej ekspozycji trzeba dodać 20-sekundowy proces redukcji szumu. Meteorów przelatujących w tym czasie już nie sfotografujemy. Jeśli potrafisz i chcesz przeprowadzić redukcję szumu na etapie przetwarzania końcowego, np. w aplikacji Lightroom albo przez stacking ekspozycji, możesz wyłączyć redukcję szumu w aparacie; w przeciwnym razie pozostaw ją włączoną.
7. Zrób zdjęcia próbne Po wybraniu ostatecznych ustawień aparatu i kompozycji sceny zrób kilka zdjęć próbnych. Sprawdź, czy ostateczne ekspozycje i kompozycje są zgodne z oczekiwaniami.
8. Korzystaj z możliwości aparatu — firma OM SYSTEM opracowała szereg funkcji, które znacznie ułatwiają fotografowanie nocą. Skomponowanie zdjęcia w nocy bywa zaskakująco trudne, dlatego zawsze używam funkcji Widzenie nocne w moim OM-1. Rozjaśnia ona obraz w wizjerze, przez co znacznie ułatwia komponowanie zdjęcia. Można ją znaleźć na 3. stronie menu Koło zębate w aparacie OM-1. Również ustawienie ostrości może stanowić wyzwanie. Aby uzyskać ładne, ostre zdjęcie gwiazd, użyj funkcji Starry Sky AF dostępnej zarówno w modelu OM-1, jak i OM-5.
9. Zautomatyzuj fotografowanie Gdy już jestem zadowolony ze wszystkich ustawień, włączam zdjęcia Time Lapse (Zdjęcia w czasie) i nie muszę naciskać przycisku migawki po każdej ekspozycji. Konfiguruję tę funkcję tak, by zrobiła kilkaset zdjęć w odstępach 1-sekundowych. Dzięki temu mogę usiąść sobie wygodnie i podziwiać efekty na niebie, a aparat robi całą resztę. Osoby, które nie miały do czynienia ze zdjęciami Time Lapse, zachęcam do przeczytania mojego artykułu na blogu. Jeśli jednak wolisz osobiście wyzwalać każdą ekspozycję przyciskiem, ustaw jedno- lub dwusekundowe opóźnienie, aby drgania aparatu nie spowodowały rozmazania zdjęcia, ewentualnie skorzystaj ze zdalnego wyzwalania migawki, np. za pomocą aplikacji O.I.Share dla aparatów OM SYSTEM.

Meteor czy nie meteor?

Meteor z roju Perseidów sfotografowany w sierpniu.

Obserwując niebo gołym okiem, raczej nie pomylimy meteorów z innymi zjawiskami. Meteory przemieszczają się po niebie całkiem szybko i zwykle widoczne są tylko przez około sekundę, czasem nieco krócej, a czasem dłużej. Poza tym stają się coraz jaśniejsze, a potem gasną. Jednak na statycznym zdjęciu trudno stwierdzić, od jakiego obiektu pochodzi dana smuga światła. Samoloty mają błyskające lampy tworzące na zdjęciu charakterystyczny wzór „połączonych kropek”, który zwykle nietrudno rozpoznać na zdjęciu. Z kolei satelity odbijają światło słoneczne i tworzą smugę, która ma stałą jasność na całej długości. Na powyższym zdjęciu wyraźnie widać, jak natężenie światła rośnie od góry do dołu, a następnie szybko zanika. Satelity tak się nie zachowują — chyba że te należące do systemu Iridium. Satelity Iridium mają bardzo silnie odblaskowe powierzchnie i gdy obracają się na orbicie, powodują krótkie, ale bardzo silne rozbłyski. Poruszają się wolniej niż meteory, dlatego raczej nie pomylimy się co do nich, obserwując niebo gołym okiem, jednak na zdjęciu potrafią dobrze „udawać”.

Na tym zdjęciu odblaskowy satelita zostawił jasny ślad na niebie. Łatwo pomylić go z meteorem, chyba że widzimy tę samą scenę na żywo. Satelity poruszają się bowiem znacznie wolniej niż meteory.

Większość moich zdjęć przedstawiających meteory zrobiłem, używając funkcji Time Lapse lub własnej nastawy timera. Dlatego w wielu przypadkach nie widziałem na własne oczy meteorów, które sfotografował mój aparat. Skąd zatem mam pewność, że faktycznie sfotografowałem meteor? Jaśniejsze meteory pozostawiają charakterystyczny „odcisk palca”. Często mają zielonkawy ogon i jaśniejszy punkt w pobliżu miejsca, w którym eksplodują. Widać to wyraźnie na poniższym zdjęciu. Mniejsze meteory również mogą być widoczne na zdjęciu, ale nie mają zwracającego uwagę koloru.

Nie ma wątpliwości, że jest to meteor z charakterystycznym zielonym ogonem. Mniejsze meteory nie będą widoczne tak wyraźnie.

Live Composite

Jeśli używasz aparatu OM SYSTEM, to być może przyszło Ci na myśl, by skorzystać z funkcji Live Composite, która uchwyci wszystkie zmiany światła na przestrzeni wielu minut lub godzin. W ten sposób na jednym zdjęciu można udokumentować wszystko, co działo się przez 6 godzin na nocnym niebie. Ja jednak nie uważam, by był to dobry pomysł, ponieważ ślady gwiazd będą nakładać się na ślady meteorów. Chyba że właśnie o taki efekt Ci chodzi!

Live Composite świetnie nadaje się do fotografowania smug pozostawianych przez gwiazdy, które jednak mogą nachodzić na ślady meteorów.

Hurtowe fotografowanie meteorów

A czy jest jakiś sposób, by na jednym zdjęciu uchwycić większą liczbę meteorów? Niestety, nie. Jest skrajnie mało prawdopodobne, że w trakcie ekspozycji trwającej 15–20 sekund zobaczymy więcej niż jeden, ewentualnie dwa meteory. Zdjęcia przedstawiające kilkanaście lub więcej meteorów są w istocie złożeniami kilku ekspozycji. Poniżej zamieszczam przykład. Jest to połączenie 15 zdjęć wykonane w aplikacji Photoshop przy użyciu maskowania warstw.

Korzystając z funkcji Time Lapse, sfotografowałem liczne meteory w porze Perseidów. Następnie złożyłem z tych zdjęć jedną fotografię.

Podsumowanie

Odrobina planowania plus odrobina szczęścia wystarczą do sfotografowania licznych meteorów w ciągu około godziny. Trzeba tylko pamiętać, by po pojawieniu się każdego pomyśleć życzenie!

Rzadko udaje się dostrzec meteory w jaśniejszą noc, dlatego bardzo ucieszyłem się, mogąc zrobić to zdjęcie o wschodzie Księżyca.

Przydatne strony

Oto wykaz wszystkich stron, które podlinkowałem w treści tego artykułu, oraz jeszcze kilku innych:

• Astrophotography 101 to samouczek fotografowania nocnego nieba przeznaczony dla początkujących
• Live Composite — poznaj podstawy tworzenia własnych fotomontaży na żywo
• Time Lapse — instrukcja korzystania z funkcji Time Lapse, krok po kroku
• Starry Sky AF — instrukcja używania trybu AF — Gwieździste niebo
• timeanddate.com publikuje więcej informacji o największych deszczach meteorów
• Clear Sky Charts to strona publikująca aktualne informacje o warunkach obserwacji nieba w setkach miejsc na terenie Ameryki Północnej
• Heavens Above to skarbnica wiedzy astronomicznej, w której można znaleźć m.in. informacje o miejscach i terminach rozbłysków powodowanych przez satelity Iridium
• Iridium Flares in Real Time — film na YouTube przedstawiający rozbłyski z satelitów Iridium

Używane produkty:

• OM-1
• M.Zuiko Digital ED 8mm F1.8 Fisheye PRO
• M.Zuiko Digital ED 12mm F2.0
• M.Zuiko Digital ED 7-14mm F2.8 PRO